Pokojowa nagroda mebla #3

W zeszłym tygodniu rozgryzaliśmy temat zmiany stopnia. Jak już wspominałam, to była ta prostsza i bardziej oczywista część – co wcale nie znaczy, że teraz będzie trudno. Po prostu pojawi się lista czegoś, co germaniści czy angliści nazwaliby wyjątkami.

Na wasze szczęście my, po kilku ładnych latach studiowania fińskiego, nie wierzymy w takie słowa – i język fiński też nie. Dlatego poznacie dziś zasady funkcjonowania co dziwniejszych zmian, zachodzących podczas osłabienia stopnia. Wszystkie są bardzo logiczne i zrozumiałe i mimo że początkowo liczba słów z takimi zmianami wyda wam się szczątkowa i będziecie chcieli nazwać je wyjątkami właśnie, to kiedy się językowo rozkręcicie, docenicie ten gramatyczny rozkład na typy i podtypy.

Ostatnio omawialiśmy podtyp matto – do niego zaliczaliśmy takie słowa, które są zakończone krótką samogłoską i w których zachodzi zmiana stopnia. Na zeszłotygodniowej grafice wyglądało to tak:

Dotychczas mówiliśmy o 5 różnych wariantach zmiany stopnia: kk:k, pp:p, tt:t, k:- i t:d. Jak już zapowiadałam, to nie są wszystkie z możliwych, dlatego dziś będziemy kontynuować wyliczankę – w końcu zwykle nie mamy w słowach tylko samogłosek i p-t-k. Dlatego dzisiaj dowiemy się, co zrobić, kiedy przed miejscem, w którym musiałoby nastąpić osłabienie stopnia, pojawi się spółgłoska. Tradycyjnie zacznijmy od poznania nowych słówek (Quizlet), a zaraz potem spróbujemy je troszkę poodmieniać.

lipasto = komoda
apu = pomoc
lupa = pozwolenie
puku = strój
sänky = łóżko
lanka = kabel, lina, linka
kampa = grzebień
kuivausrumpu = suszarka do prania (automatyczna)
sisältö = zawartość
kulta = złoto, ale także: złotko, kochanie
pinta = powierzchnia (właściwie w każdym rozumieniu tego słowa)
asunto = mieszkanie
virta = prąd, energia
elämänkerta = biografia
auto = samochód, auto

Mamy już słówka, pora na spółgłoski. W fińskim jest ich 16, ale nas dziś będą interesować tylko l, m, n, r, które, gdy występują przed p/t/k, wpływają na zmianę stopnia (w bardzo skrajnych przypadkach mogą to być jeszcze k oraz h, ale możemy je sobie spokojnie darować – to naprawdę pojedyncze słowa). Jeżeli przed k, p lub t pojawi się jakaś inna spółgłoska niż jedna z wymienionych, wtedy zmiana stopnia nie zachodzi. Na przykład: lipasto:lipastot. Zmiana stopnia nie pojawia się też jeżeli łączą się ze sobą p/t/k (pt(t), tp(p), kt(t), tk(k), pk(k), kp(p)).

Skoro już wiemy, kiedy nie dzieje się nic, przyjrzyjmy się bardziej ekscytującym przypadkom. Wracamy do wyliczanki wariantów podtypu matto – czyli szczególnych przypadków, w których zachodzi zmiana stopnia.

p:v (apu, lupa) – na początek jedna z dwóch prostszych zmian, które pominęliśmy w zeszłym tygodniu, żeby nie utrudniać wam życia. Krótkie p na początku ostatniej sylaby przechodzi w v (avut, luvat).
k:v (puku) – ta zdarza się dość rzadko i właściwie na poziomie początkującym przyda wam się tylko w tym słowie; k zmienia się w v. Z historycznego punktu widzenia to tak naprawdę ta sama zmiana, co k:-, ale nie zamartwiajmy się tym. Być może kiedyś zniknie (puvut).
nk:ng (sänky, lanka) – zatrzymajmy się na chwilę na tych dźwiękach. Nk i ng to wbrew pozorom nie są zupełnie zwyczajne połączenia spółgłosek, tylko dźwięk ŋ w odmianie krótkiej i długiej. W języku polskim dźwięk ŋ pojawia się na przykład w słowie kangur. Zmiana nk:ng (ŋ:ŋŋ) zachodzi bardzo często i poznacie jeszcze sporo słówek, w których występuje. Królem tych słówek jest oczywiście łóżko, ale niech pierwszy rzuci kamień ten, kto nie potknął się w kwarantannie o kabel. (sängyt, langat)
mp:mm (kampa, kuivausrumpu) – jeśli się dobrze nad tym zastanowić, to w tej zmianie jest coś ze znikania: p znika, ale zastępuje je m. (kammat, kuivausrummut)
lt:ll (sisältö, kulta) – tutaj jest podobnie: lt na granicy sylab przechodzi w ll. Chociaż ten podtyp często występuje w fińskim, trudno nam było znaleźć takich jego reprezentantów, którzy znaleźliby się w pokoju albo chociaż w domu. (sisällöt, kullat)
nt:nn (pinta, asunto) – nie będę już nawet próbować tego jakoś inaczej wytłumaczyć, bo zmiana jest taka sama jak w powyższych przypadkach: nt na granicy dwóch ostatnich sylab przechodzi w nn. Tyle. (rannat, asunnot)
rt:rr (virta, elämänkerta) – i znowu w ten sam sposób: rt na granicy ostatnich dwóch sylab przechodzi w rr. Na potrzeby tego tematu zakładamy, że macie więcej niż dwie biografie w pokoju i szczerze ufamy, że nie zaczniecie rozbierać kabli, żeby jakoś podzielić prąd na kilka. (virrat, elämänkerrat)

Jeszcze dwie kwestie na koniec. Pamiętacie słówko lamppu z zeszłego tygodnia? Mimo że pojawiło się tam de facto mp, to zmiana stopnia wyglądała po prostu pp:p (lamppu:lamput). Tak będzie w każdym przypadku: z pp, tt i kk – a to dlatego, że m (czy inna spółgłoska) nie będzie się już znajdowała na granicy dwóch ostatnich sylab. No i wreszcie coś, co rzeczywiście można nazwać wyjątkiem: słowa, które nie podlegają zmianie stopnia, chociaż by mogły – na przykład auto. Dzieje się tak wtedy, gdy słowo zostało zapożyczone do języka stosunkowo niedawno i to zapożyczone wprost (względnie ze sfińszczoną pisownią). Jeżeli słowo brzmi wam więc podejrzanie znajomo, zachowajcie czujność i sprawdźcie, jak się odmienia.

To by było w zasadzie wszystko. Jeśli macie jakieś pytania, śmiało je zadawajcie. Chętnie odpowiemy i wyjaśnimy! Pamiętajcie też, że dołączając do wydarzenia uzyskujecie też dostęp do treści uzupełniających, takich jak minizagadnienia gramatyczne, dodatkowe ćwiczenia czy przydatne linki, z których możecie skorzystać podczas nauki.

W następnym tygodniu dowiecie się wreszcie, o co chodzi z tym biednym, wykluczonym i. Poznacie też nowy przypadek, dzięki któremu będziecie mogli z dumą oznajmić swoim sąsiadom (zachowując bezpieczną odległość!), że w szafie jest strój. Ale nie bójcie się, poznacie też kolejne piętnaście słówek.